Ftalany

Ftalany to grupa związków chemicznych wykorzystywanych najczęściej jako plastyfikatory, czyli substancje zmiękczające tworzywa sztuczne, zwłaszcza PVC. Występują też w niektórych kosmetykach, wyrobach przemysłowych i produktach codziennego użytku. Niektóre spośród nich są uznawane za szkodliwe, ponieważ udowodniono, że mogą zaburzać gospodarkę hormonalną. Co warto wiedzieć o tych związkach?

Ftalany – co to są?

Ftalany to sole i estry kwasu ftalowego, wykorzystywane między innymi do produkcji żywic ftalanowo-glicerynowych (tzw. gliftali), które stanowią bazę dla lakierów i farb ftalowych, klejów (syntetyczna guma arabska) oraz niektórych laminatów. To popularne plastyfikatory, czyli substancje obniżające oddziaływania międzycząsteczkowe i zwiększające ruchliwość łańcuchów polimerowych. Sprawiają, że miejsce ma obniżenie temperatury zeszklenia, twardości i zwiększenie elastyczności materiałów, co wpływa na ich obróbkę i późniejsze wykorzystanie. Najczęstsze w przemyśle ftalany to dla przykładu:

• DEHP (ftalan di(2-etyloheksylu));
• DBP (ftalan dibutylu);
• BBP (ftalan benzylobutylu);
• DEP (ftalan dietylu).

Nie wszystkie omawiane związki wykazują identyczne działanie i nie wszystkie są jednakowo regulowane. Są niezmiernie zróżnicowane pod względem budowy chemicznej i rodzajów, jednakże największą ich część stanowią estry alkoholi i kwasów karboksylowych.

Ftalany w przemyśle – wykorzystanie

Estry kwasu ftalowego mają niezwykle szerokie zastosowanie. Ftalany o małej masie cząsteczkowej wykorzystuje się jako rozpuszczalniki w farbach i lakierach, farbach drukarskich, klejach, środkach zwalczających szkodniki i produktach kosmetycznych (perfumy, lakiery do paznokci), jako środki skażające etanol kosmetyczny, środki smarujące i zapobiegające pienieniu, dodatki do produktów sportowych i rekreacyjnych (np. elementy odblaskowe), powłoki leków odpornych na działanie soku żołądkowego oraz jako substancje pomocnicze w lekarstwach o kontrolowanym czasie uwalniania środka czynnego. Z kolei ftalany o dużej masie cząsteczkowej stosuje się najczęściej jako wspomniane wcześniej plastyfikatory w materiałach budowlanych, meblach i zabawkach plastikowych.

Ftalany – czy są bezpieczne?

Z uwagi na to, że ftalany stosowane jako plastyfikatory nie są wiązane z polimerami za pomocą wiązań kowalencyjnych, mogą one uwalniać się z tworzyw sztucznych do powietrza, wody, gleby lub ścieków i osadów ściekowych, narażając ludzi na toksyczne działanie tych substancji. Jako substancje zaburzające gospodarkę hormonalną powodują liczne zaburzenia zdrowia, szczególnie w okresie rozwoju prenatalnego i w dzieciństwie. W przypadku chłopców mogą przyczyniać się do:

• niezstępowania jąder;
• niedorozwoju narządów płciowych już przy urodzeniu;
• obniżenia liczby plemników w spermie;
• występowania łagodnych guzów jąder (w późniejszym okresie życia);
• obniżonego poziomu testosteronu we krwi.

Z kolei u dziewcząt zwiększają ryzyko przedwczesnego dojrzewania piersi, uszkadzają wątrobę, nerki, serce, kojarzone są z astmą i alergią. Mogą powodować zaburzenia funkcjonowania układu rozrodczego (m.in. poprzez zwiększenie ryzyka bezpłodności lub działania teratogennego), uszkodzenia tkanki nerwowej, jak też powodować różnego rodzaju reakcje alergiczne.

Ze względu na takie działanie wykorzystanie ftalanów jest współcześnie ściśle regulowane lub zakazane w wielu produktach, szczególnie dziecięcych. W kosmetykach zakazane są m.in. DBP, DEHP i BBP, natomiast w zabawkach i produktach dla dzieci obowiązują jeszcze bardziej surowe limity. Obecny przemysł PVC coraz częściej stosuje alternatywne plastyfikatory. Warto zaznaczyć, że ze względu na różnorodność swoich zastosowań nie podlegają one tym samym regulacjom poza granicami Unii Europejskiej, w związku z czym produkty zawierające ftalany mogą mimo to być obecne na rynku unijnym (np. jeśli zostaną przywiezione jako prezent z innych krajów).

Spirulina + Chlorella – naturalne oczyszczanie organizmu
Chlorella w bardzo dokładny sposób oczyszcza organizm, pomaga w likwidacji zaparć, wspiera budowanie naturalnej odporności, wspomaga odmładzanie organizm, przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek, poprawia kondycję organizmu, dodaje sił witalnych, …
Zobacz tutaj ...

Chlorella w tabletkach z rozerwaną ścianą komórkową
Chlorella posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne nie wpływając przy tym na florę fizjologiczną. Bardzo dokładnie usuwa toksyny z organizmu …
Zobacz tutaj ...

Chlorella i młody jęczmień – oczyszczanie i odchudzanie
Chlorella i młody jęczmień w postaci sproszkowanego soku to w 100% naturalne produkty wysokiej jakości premium. W połączeniu uzupełniają składniki odżywcze i wspomagają oczyszczanie organizmu z zalegających toksyn …
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Chmielewski J., Uwalnianie ftalanów do środowiska i związane z tym zagrożenia zdrowotne, Przemysł Chemiczny, 1/2019.
2. https://www.hbm4eu.eu/wp-content/uploads/2019/09/Phthalates-Factsheet-HBM4EU_PL.pdf.