Gossypol to organiczny związek chemiczny występujący jako barwnik w roślinach gatunku Gossypium (stąd jego nazwa). Pełni w nich głównie rolę obronną przeciwko insektom i zwierzętom roślinożernym. Ostatnimi czasy coraz częściej związkiem tym interesują się ludzie, ponieważ – pomimo swojej toksyczności – gossypol może znajdować zastosowanie medyczne. Wymagane są jednak dalsze, bardziej szczegółowe badania w tym kierunku.
Gossypol – charakterystyka
Gossypol to związek chemiczny o wzorze sumarycznym C30H30O8 i masie molowej 518,55 g/mol. Po raz pierwszy został wyizolowany z nasion bawełny w drugiej połowie XIX wieku przez J. Longmore’a. Należy do grona polifenoli, czyli związków o właściwościach przeciwutleniających. Po wyizolowaniu przyjmuje postać białego lub żółtawego kryształku. Pod względem chemicznym czysty gossypol bardzo dobrze rozpuszcza się w alkoholach, dimetyloformamidzie, eterze etylowym, acetonie, chlorku metylenu, chloroformie, dioksanie i pirydynie, natomiast nie wykazuje rozpuszczalności w wodzie.
Gossypol pełni ważną rolę w świecie roślin, ponieważ nie tylko nadaje im barwę, ale również może je chronić przed insektami i innymi szkodnikami, co zwiększa szansę roślin na przeżycie. Związek ten niestety ogranicza wykorzystanie nasion bawełny jako paszy lub żywności z powodu toksyczności, jednak stosowany na plantacjach zwiększa zbiory bawełny, co może być wykorzystane efektywnie w przemyśle pasmanteryjnym.
Toksyczność gossypolu
Gossypol uznawany jest za związek toksyczny dla ludzi i wielu zwierząt, w szczególności tych, które mają jeden żołądek (np. świnie czy drób). Udowodniono, że u nich nawet w mniejszych dawkach może powodować:
- niepłodność męską, ponieważ hamuje produkcję i ruchliwość plemników (badany jako środek antykoncepcyjny);
- uszkodzenia wątroby i mięśnia sercowego – przy długotrwałym lub wysokim spożyciu;
- zaburzenia wchłaniania żelaza i innych składników odżywczych – wiąże się z nimi i uniemożliwia ich prawidłowe wykorzystanie, co prowadzi do ich postępujących niedoborów oraz dolegliwości z tym związanych.
Ciekawostką jest, że przeżuwacze (np. krowy) wykazują znacząco wyższą odporność na działanie gossypolu, jako że ich mikroflora w żwaczu go rozkłada. Swego czasu przeprowadzono interesujące badanie, w trakcie którego wybrani mężczyźni stosowali omawiany związek powyżej 4 miesięcy w dawkach po około 20 mg dziennie. Konsekwencją była u niektórych mężczyzn trwała bezpłodność.
Gossypol w medycynie
Jak wspomniano, pomimo toksyczności, gossypol ma potencjał w terapii różnych chorób i wciąż jest badany pod kątem zastosowania we współczesnej medycynie. Może być stosowany jako antykoncepcja dla mężczyzn (w tym aspekcie był nawet badany w Chinach w latach 70. i 80. jako środek doustny). Niestety należy mieć na uwadze, że może prowadzić do trwałej bezpłodności. Pewnym rozwiązaniem jest więc zamrożenie nasienia na przyszłość, jeśli plany mężczyzny odnośnie założenia rodziny uległyby zmianie.
Związek ten wykazuje ponadto działanie przeciwwirusowe – m.in. przeciwko HIV czy wirusowi opryszczki. Badane jest też jego działanie przeciwnowotworowe, ponieważ wykazano, że hamuje wzrost komórek rakowych (np. w raku prostaty, piersi, trzustki) przez blokowanie białek chroniących komórki nowotworowe przed śmiercią (np. Bcl-2). Działanie przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze gossypolu jest raczej śladowe i ograniczone.
Bibliografia
- Sharma K., Kumar M., Dukare A., Gossypol and Semisynthetic Derivatives: Chemistry, Bioactivities, and Mechanism of Actions, Chemistry & Biodiversity,22/2025.
- Gadelha I., Fonseca N., Oloris S., Melo M., Gossypol Toxicity from Cottonseed Products, 2014.
Zostaw komentarz