Atrofia

Zgodnie z definicją, atrofia jest zanikiem komórek, tkanek lub narządów, co może mieć charakter fizjologiczny (np. starzenie się) lub patologiczny (np. choroby, niedożywienie, brak aktywności). W medycynie odnosi się do zmniejszenia objętości komórek, tkanek lub narządów, często z utratą ich funkcji. Przykładem jest atrofia pochwy lub atrofia mięśni.

Na czym polega atrofia?

Atrofia polega na zmniejszeniu wielkości komórek, tkanek lub narządów, często z jednoczesnym spadkiem ich funkcji. Może być konsekwencją naturalnych procesów starzenia, braku aktywności, niedożywienia, chorób lub zaburzeń hormonalnych. Tak naprawdę każdy człowiek doświadcza jej w swoim życiu, ważne, aby patologiczna atrofia była kontrolowana i leczona, nie dopuszczając tym samym do powikłań zdrowotnych. Mechanizm atrofii można zaprezentować w następujący sposób:

• zmniejszanie swojej objętości przez komórki, które ostatecznie ulegają zanikowi;
• zmniejszenie liczby organelli komórkowych, syntezy białek i aktywności metabolicznej;
• autofagia pojawiająca się w skrajnych przypadkach – komórka „trawi” własne struktury, by przetrwać.

Wiele osób na tym etapie zastanawia się, czy atrofia jest odwracalna? Otóż tak, jest odwracalna, jeśli przyczyna zostanie usunięta (np. rehabilitacja po unieruchomieniu pomaga odbudować tkankę mięśniową, która na przestrzeni czasu zanikła). Jednak nie jest odwracalna, jeśli doszło do trwałego uszkodzenia komórek (np. w chorobach neurodegeneracyjnych).

Atrofia – rodzaje

Podstawowy podział wyróżnia atrofię fizjologiczną oraz atrofię patologiczną. Atrofia fizjologiczna to zjawisko naturalne, najczęściej związane ze starzeniem się organizmu. Dla przykładu u osób starszych obserwuje się stopniowy zanik tkanki mięśniowej, jak również zanik włókien kolagenowych w skórze, wskutek czego staje się ona cienka i mało elastyczna, a na jej powierzchni pojawiają się zmarszczki mimiczne. Proces ten jest odwracalny lub postępujący, zależnie od kontekstu biologicznego. Nie powoduje objawów chorobowych, lecz może wpływać na funkcjonowanie organizmu. Inne przykłady atrofii fizjologicznej:

• grasica – zanika jako część dojrzewania układu immunologicznego, co ma miejsce tuż po osiągnięciu wieku dojrzewania;
• jajniki – ich czynność wydzielnicza zanika u kobiet po menopauzie, czego efektem jest m.in. niepłodność i zanik miesiączkowania;
• mózg – wraz z procesami starzenia się zanika powoli objętość kory mózgowej.

Z kolei atrofia patologiczna to niepożądany, niechciany zanik komórek, tkanek lub narządów spowodowany działaniem szkodliwych czynników, takich jak choroby, niedożywienie, brak aktywności, zaburzenia hormonalne czy uszkodzenia nerwów. Dochodzi do znaczącego spadku aktywności metabolicznej, utraty organelli i czasem do autofagii (samotrawienia komórki). Może ponadto prowadzić do utracenia funkcji narządu i pogorszenia stanu zdrowia. Wybrane przykłady atrofii patologicznej:

• zanik mięśni po unieruchomieniu kończyny (np. w gipsie);
• zanik mięśni po uszkodzeniu nerwu (np. w chorobach neurologicznych);
• zanik tkanki tłuszczowej i mięśni w wyniku głodzenia lub chorób wyniszczających;
• zanik tkanek pod wpływem długotrwałego nacisku (np. przez guz lub torbiel);
• zanik narządu z powodu zaburzeń krążenia (np. w miażdżycy).

Atrofia jest więc niezwykle złożonym i interesującym zjawiskiem, zarówno z punktu widzenia biologii i fizjologii ludzkiego ciała, jak i współczesnej medycyny.

Bibliografia

1. Drews K., Pieńkowski W., Perlik M., Atrofia pochwy – diagnostyka i leczenie, Przegląd Menopauzalny 2005; 5: 16–23.
2. Silverthorn D., Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.