Egzogenne kwasy tłuszczowe

Egzogenne kwasy tłuszczowe to inaczej niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), czyli związki tłuszczowe (lipidowe), których organizm człowieka nie potrafi samodzielnie wyprodukować. Dlatego też należy dostarczać je wraz z dietą. Są kluczowe dla właściwego funkcjonowania całego organizmu już od momentu życia płodowego, aż do późnej starości.

Czym są egzogenne kwasy tłuszczowe?

Egzogenne kwasy tłuszczowe, znane także jako niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), to takie tłuszcze, których organizm człowieka nie potrafi samodzielnie syntetyzować — dlatego muszą być dostarczane z pożywieniem. Zaliczamy do nich przede wszystkim następujące związki lipidowe:

• LA – kwas linolowy: należy do grona tłuszczów Omega 6, a jego niedobór spotykany jest relatywnie rzadko. Wszystko dlatego, że znajduje się w wielu różnych produktach spożywczych,  tym również niektórych pochodzenia zwierzęcego. W największych ilościach znaleźć go można jednak w olejach roślinnych tłoczonych na zimno, takich jak olej krokoszowy, olej kukurydziany, olej słonecznikowy, olej sojowy, olej arachidowy;
• ALA – kwas alfa-linolenowy: w największych ilościach znajduje się w olejach: lnianym, rzepakowym, z orzechów włoskich. Należy do grona tłuszczów Omega 3, czyli tych najcenniejszych w podstawowej diecie człowieka;
• EPA – kwas eikozapentaenowy: znajduje się w największych ilościach w rybach (np. takich jak łosoś), algach morskich oraz olejach rybnych i tranie. Należy do tłuszczów Omega 3, to jeden z najcenniejszych związków lipidowych w diecie człowieka, tuż obok DHA;
• DHA – kwas dokozaheksaenowy: zaliczany do rodziny kwasów tłuszczowych Omega 3, znajduje się w niektórych algach, nasionach (np. lnu) oraz wybranych olejach roślinnych tłoczonych na zimno (np. w oleju lnianym czy oleju z lnianki siewnej).

Warto podkreślić, że względnie egzogenny jest GLA – kwas gamma-linolenowy. Organizm człowieka może wprawdzie samodzielnie go syntetyzować z wykorzystaniem kwasu linolowego, jednak są to na tyle małe ilości, że nie pokrywają dziennego zapotrzebowania na ten związek. Tym samym mimo wszystko należy dostarczać go wraz z dietą i/lub suplementacją. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku kwasu AA, czyli arachidonowego.

Egzogenne kwasy tłuszczowe – działanie

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) mogą wchodzić w skład struktur zawierających lipidy złożone lub mogą odgrywać rolę substratów w syntezie substancji aktywnych biologicznie, takich jak hormony tkankowe (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, leukotrieny, resolwiny i inne) oraz przekaźniki wtórne. Substancje te wywierają wielokierunkowe działanie na układ: sercowo-naczyniowy, nerwowy, oddechowy, odpornościowy oraz funkcję nerek i narządów rozrodczych. Udowodniono, że NNKT odgrywają istotną rolę prozdrowotną, zmniejszając stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL cholesterolu w surowicy krwi oraz zwiększając stężenie frakcji HDL. Dodatkowo podwyższają oporność frakcji LDL na utlenianie, co przeciwdziała powstawaniu blaszki miażdżycowej. Egzogenne kwasy tłuszczowe hamują agregację płytek krwi, wykazują też działanie żółciopędne.

Biologiczna aktywność kwasu ALA jest stosunkowo niewielka, jednakże jego pochodne z rodziny kwasów Omega 3, w tym m.in. kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) są prekursorami silnie bioaktywnych mediatorów. Kwas DHA jest natomiast kluczowy już na etapie życia płodowego, dlatego też rekomenduje się jego suplementację każdej kobiecie ciężarnej oraz starającej się o potomstwo. DHA stanowi aż 97% kwasów omega 3 w mózgu i 93% w siatkówce oka płodu. Wspiera tworzenie osłonek mielinowych neuronów, błon synaptycznych i neurotransmiterów (np. serotoniny, dopaminy). W III trymestrze ciąży płód gromadzi 50–70 mg DHA dziennie, co odpowiada intensywnemu rozwojowi mózgu. Dodatkowo związek ten jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju narządu wzroku.

Egzogenne kwasy tłuszczowe – niedobór

Konsekwencje długotrwałego niedoboru egzogennych kwasów tłuszczowych można przedstawić w następujący sposób:

• problemy dermatologiczne – nadmierna suchość skóry, łuszczenie się skóry, łupież, egzema;
• zaburzenia neurologiczne – zaburzenia pamięci i koncentracji, wahania nastroju, problemy z funkcjami poznawczymi;
• zaburzenia wzrostu i rozwoju – niedorozwój mózgu, rozszczepy kręgosłupa i inne u noworodków;
• odwodnienie;
• zaburzenia hormonalne;
• spadek odporności, tendencja do częstych infekcji;
• zaburzenia trawienia, w tym zaparcia i pogorszenie składu flory bakteryjnej jelit.

Jako że egzogenne kwasy tłuszczowe są niezbędne do prawidłowej czynności niemal wszystkich układów organizmu i komórek (tworzą bowiem ich błony komórkowe), objawy niedoborów mogą dotyczyć wielu różnych sfer.

Bibliografia

1. Sominka D., Kozłowski D., Efekt kardioprotekcyjny kwasów omega-3, Geriatria, 2/2008.
2. Zagrodzki P., Starek A., Dietetyczne znaczenie olejów roślinnych, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 4/2012.
3. Kapłon-Cieślicka A., Filipiak K., Kwasy tłuszczowe a ryzyko sercowo-naczyniowe, Kardiologia po Dyplomie, 6/2009.