Substancje psychoaktywne to związki chemiczne, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), zmieniając nastrój, świadomość, percepcję, zachowanie lub funkcje poznawcze. Często są stosowane w kontekście narkotycznym, jednak mają ogromne znaczenie również dla współczesnej medycyny, na przykład jako środki znieczulające. Co warto o nich wiedzieć?
Spis treści
Substancje psychoaktywne – charakterystyka
Substancje psychoaktywne to takie związki chemiczne, które oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, modulując jego pracę oraz wpływając na odczucia człowieka, jego emocje i niekiedy zachowania. Wywołują zarówno objawy subiektywne, jak i obiektywne, które można zmierzyć w trakcie badań lekarskich. Wyróżniamy następujące grupy substancji psychoaktywnych:
- depresanty – związki tłumiące odpowiedź ośrodkowego układu nerwowego, wykazujące właściwości przeciwlękowe, uspokajające, nasenne. Przykładami są: alkohol etylowy, benzodiazepiny (np. diazepam, alprazolam), barbiturany, opioidy (morfina, heroina, fentanyl, kodeina), GHB (tzw. „pigułka gwałtu”);
- stymulanty – związki pobudzające aktywność ośrodkowego układu nerwowego, mogące wywoływać euforię, radość, uczucie ekscytacji i szczęścia. Przykładami są: amfetamina, metamfetamina, kofeina, nikotyna, kokaina, MDMA (ecstasy);
- halucynogeny – związki zmieniające percepcję rzeczywistości, wywołujące halucynacje wzrokowe, słuchowe, zaburzenia czasu i jaźni. Przykładami są: LSD, psylocybina (grzyby halucynogenne), meskalina (kaktus pejotl);
- kannabinoidy – działają przez receptory endokannabinoidowe, w efekcie czego wywołują odprężenie, zmianę percepcji, głodu. Przykładami są: CBD, THC, haszysz;
- dysocjanty – wywołują subiektywne uczucie oddzielenia umysłu od ciała. Przykładami są: ketamina, PCP.
Substancjami psychoaktywnymi mogą być również lakiery, kleje, benzyna, rozpuszczalniki i inne płyny czy substancje przemysłowe, chemiczne i mechaniczne, które przy przypadkowym wdychaniu mogą wywoływać objawy zbliżone do objawów stosowania substancji psychoaktywnych.
Substancje psychoaktywne – uzależnienia
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1969 roku, uzależnienie od substancji psychoaktywnych jest to psychiczny, a niekiedy fizyczny stan wynikający z interakcji miedzy żywym organizmem,
a daną substancją, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania leku w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jego wpływu na psychikę, a niekiedy, aby uniknąć przykrych objawów towarzyszących jego brakowi. Tolerancja może wystąpić, ale nie musi.
Niestety w dzisiejszych czasach temat uzależnień i narkomanii jest sporym problemem. Uzależnienie od substancji psychoaktywnych polega na utracie kontroli nad przyjmowaniem substancji, mimo świadomości ich szkodliwości. Substancje psychoaktywne działają na tzw. układ nagrody w mózgu: zwiększają wydzielanie dopaminy, a także dają uczucie przyjemności, ulgi, euforii. Niestety uszkadzają wiele narządów wewnętrznych (w tym wątrobę, nerki, mózg, serce, żołądek), prowadzą do wzrostu ryzyka groźnych infekcji, bezsenności, depresji, psychoz, stanów lękowych, zaburzeń osobowości. Wiążą się z ryzykiem przedawkowania i śmierci, negatywnie wpływają na życie zawodowe i prywatne. Każde uzależnienie wymaga profesjonalnego leczenia, nierzadko w wyspecjalizowanym ośrodku.
Substancje psychoaktywne w medycynie
Substancje psychoaktywne wykorzystywane są również w medycynie, a dokładniej w farmakologii. Jednak ich działanie jest wykorzystywane w ściśle kontrolowanych dawkach i okolicznościach, wyłącznie na receptę lub za zgodą lekarza, gdy nie ma możliwości zastosowania innych leków. Przykładowo opioidy mają zastosowanie w leczeniu silnego bólu pooperacyjnego lub nowotworowego, natomiast benzodiazepiny służą między innymi do leczenia lęków czy bezsenności.
Bibliografia
- Michalczyk Z., Zażywanie substancji psychoaktywnych w okresie dorastania, Warszawa 2018.
- Malczewski A., Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania. Wyniki ostatnich badań, Uzależnienia, 2/2020.
- Pisarska A., Moskalewicz J., Corazza O., i inni, Nowe substancje psychoaktywne – wiedza i doświadczenia polskiej młodzieży, Alkoholizm i Narkomania 2013, Tom 26, nr 3, 275–294.
Zostaw komentarz