Bisfenol

Aktualizacja: 5 listopada 2025

Bisfenol to nie pojedynczy związek chemiczny, lecz cała grupa substancji zawierających dwie grupy fenolowe, czyli pierścienie aromatyczne z grupą -OH. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest bisfenol A (BPA), powszechnie stosowany w produkcji tworzyw sztucznych, takich jak butelki, pojemniki na żywność czy powłoki puszek. Niestety, mimo swojej funkcjonalności, związek ten budzi coraz większe obawy ze względu na jego niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że bisfenol A zaburza działanie gospodarki hormonalnej. Naśladuje lub blokuje działanie naturalnych hormonów, co może prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych, rozrodczych, a nawet rozwojowych. Szczególnie niebezpieczne jest narażenie na bisfenol w okresie prenatalnym i wczesnodziecięcym, gdy układ hormonalny jest wyjątkowo wrażliwy na czynniki zewnętrzne.

Bisfenol – charakterystyka

Bisfenole to grupa wytwarzanych przez człowieka substancji chemicznych, wykorzystywanych w produkcji tworzyw poliwęglanowych i żywic epoksydowych. Najszerzej stosowaną substancją chemiczną z tej grupy, produkowaną w dużych ilościach, jest bisfenol A, znany również jako BPA. Bisfenol A jest związkiem organicznym zsyntetyzowanym po raz pierwszy w 1891 roku. Zastosowanie w przemyśle znalazł on m.in. w produkcji poliwęglanu, uniepalniaczy, tworzyw sztucznych oraz papieru używanego w drukarkach termicznych. Jego powszechne wykorzystanie powoduje masową emisję do otaczającego nas środowiska oraz spożywanej żywności. Badania naukowe wykazują, że wpływ tego związku nie jest obojętny dla organizmu człowieka.

Po ograniczeniu użycia BPA w wielu produktach (np. butelkach dla niemowląt) zaczęto stosować jego zamienniki, takie jak BPS (bisfenol S) czy BPF (bisfenol F). Niestety, badania pokazują, że te związki mogą być równie szkodliwe tak jak BPA.

Czy bisfenol jest groźny?

Wyroby, które wyprodukowano z zastosowaniem BPA są przejrzyste, lekkie i wygodne w użyciu, np. butelki dla niemowląt oraz odporne na uszkodzenia w transporcie. Związki BPA są powszechnie wykorzystywane do produkcji przedmiotów codziennego użytku. Wykazano niestety, że BPA może przenikać do żywności lub napojów z opakowań wykonanych z tego materiału. Badania wskazują, że w temperaturze pokojowej BPA migruje z butelek poliwęglanowych do żywności w stężeniach 0,2 do 0,3 mg/l, z kolei w aluminiowych, powlekanych butelkach stężenie związku było różne i wahało się w granicach 0,08 do 1,9 mg/l.

Jakie są tego konsekwencje? Udowodniono, że działa on jak substancja zaburzająca gospodarkę hormonalną, zwłaszcza w kontekście negatywnego wpływu na poziom estrogenów u dziewcząt i kobiet. Wszystko przez to, że bisfenol A zaliczany jest do grupy ksenoestrogenów, swoją budową przypominających żeński hormon – estrogen. Potencjalne konsekwencje narażenia na ten związek obejmują:

• zaburzenia hormonalne (płodności, dojrzewania);
• negatywny wpływ na rozwój płodu i niemowląt;
• zwiększone ryzyko otyłości i cukrzycy typu 2;
• możliwy wpływ na układ nerwowy i odpornościowy.

Do tej pory stosowanie BPA zostało zakazane m.in. w Kanadzie. Niektóre kraje europejskie również zaczynają wprowadzać ten zakaz. Podsumowując, bisfenol A jest związkiem wysoce toksycznym, wywołującym stany zapalne oraz choroby narządów płciowych i piersi. Powoduje także wczesne dojrzewanie płciowe.

Jak chronić się przed bisfenolem?

Przede wszystkim należy być świadomym konsumentem i unikać opakowań czy produktów, które mogą zawierać choćby śladowe ilości bisfenolu. Unika się więc zwłaszcza plastiku z oznaczeniem „PC” lub „7”. Na spodzie butelek i pojemników znajduje się trójkąt z cyfrą: 7 (lub literami „PC” – polycarbonate) często oznacza obecność BPA. Bezpieczniejsze są plastiki z oznaczeniami 1 (PET), 2 (HDPE), 4 (LDPE) i 5 (PP). Ewentualnie można sięgać po produkty z oznaczeniem „BPA free”.

Dodatkowo ważną kwestią jest to, by nie podgrzewać opakowań plastikowych zawierających żywność. Ciepło (mikrofala, zmywarka, wrzątek) zwiększa uwalnianie bisfenolu. Lepiej używać szkła, porcelany lub stali nierdzewnej do przechowywania i podgrzewania. Na koniec warto wspomnieć, że wnętrze puszek (także konserw i napojów) często pokryte jest żywicą epoksydową zawierającą BPA. Lepiej unikać częstego sięgania po takie opakowania.

Bibliografia

1. Nowosad K., Wpływ bisfenolu na zdrowie człowieka, Wiadomości Chemiczne, 74/2020.
2. Rogala D., Kulik-Kupka K., Spychała A., i inni, Bisfenol A – niebezpieczny związek ukryty w tworzywach sztucznych, Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): 213-219.