Otępienie starcze

Aktualizacja: 29 lipca 2025

Otępienie starcze (inaczej: demencja) stanowi zespół charakterystycznych do rozpoznania objawów będących konsekwencją postępującego uszkodzenia mózgu, co prowadzi do pogorszenia licznych funkcji poznawczych. Ryzyko problemu, jak wskazuje jego nazwa, wzrasta wraz z wiekiem. Należy jednak starannie odróżnić go od innych schorzeń o zbliżonym obrazie klinicznym, np. takich jak choroba Parkinsona.

Otępienie starcze – objawy

Według ICD-10 otępienie starcze jest typowo przewlekłą lub postępującą chorobą mózgu z zaburzeniem kilku funkcji poznawczych, np. pamięci, myślenia, orientacji, pojmowania, liczenia, zdolności do uczenia się lub mowy, ale bez ograniczenia świadomości. Objawy muszą istnieć przez co najmniej 6 miesięcy. Z reguły chorobie towarzyszą zmiany kontroli emocjonalnej, zachowań społecznych i motywacji. Jedynie sporadycznie dolegliwości te występują przed pojawieniem się ograniczeń funkcji poznawczych. Charakterystyczne objawy pojawiające się w przebiegu otępienia starczego to przede wszystkim:

• problemy z oceną sytuacji, podejmowanie irracjonalnych decyzji, np. finansowych;
• trudności językowe – zapominanie słów, gubienie wątków, problemy z prowadzeniem rozmów;
• dezorientacja w czasie, miejscu, nawet podczas przebywania w znajomych sobie przestrzeniach;
• zaburzenia ruchowe – problemy z chodzeniem, połykaniem, koordynacją ruchową;
• problemy w codziennych czynnościach takich jak ubieranie się, dbanie o higienę osobistą, gotowanie;
• zaburzenia pamięci – zwłaszcza tej krótkotrwałej, w tym zapominanie imion, rozmów, wydarzeń.

Przebieg otępienia można przedstawić w 3 fazach:

1. Łagodna – pojawia się okresowe zapominanie, dezorientacja, delikatne zmiany w zachowaniu, które dla osób postronnych początkowo często mogą być wręcz niezauważalne.
2. Umiarkowana – pojawiają się trudności w codziennym funkcjonowaniu, nawet tym podstawowym. Jednocześnie u niektórych pacjentów pojawiają się urojenia oraz zachowania agresywne.
3. Zaawansowana – pacjent jest już całkowicie zależny od swoich opiekunów. Nie potrafi już komunikować się za pomocą słów, ma też problemy z poruszaniem się.

Choć otępienie starcze dotyczy więc głównie funkcjonowania mózgu, a więc ma wpływ na zachowanie i pamięć chorej osoby, oddziałuje też na sferę fizyczną.

Otępienie starcze – przyczyny

Otępienie starcze może pojawić się w przebiegu licznych chorób, zwłaszcza takich jak:

• otępienie z ciałami Lewy’ego – problem ten manifestuje się halucynacjami wzrokowymi i fluktuacjami (odchyleniami) funkcji poznawczych;
• otępienie naczyniowe – wywołane niedokrwieniem mózgu, np. po udarze mózgu lub przy miażdżycy;
• otępienie czołowo-skroniowe – dotyczy zwłaszcza osób przed 65. rokiem życia. Manifestuje się zmianami osobowości i zachowania.

Poważną chorobą przebiegającą z otępieniem starczym jest choroba Alzheimera. To prawdopodobnie najczęstsza forma demencji (60–80% przypadków). Wiąże się z odkładaniem się białek amyloidu i tau, które niszczą komórki nerwowe (neurony). Niektóre formy otępienia starczego, takie jak choroba Alzheimera, mogą mieć podłoże genetyczne, ale nie zawsze są dziedziczne. Występowanie w rodzinie zwiększa ryzyko, jednakże nie przesądza o zachorowaniu.

Warto wymienić też czynniki ryzyka, które mogą predysponować do wystąpienia otępienia starczego. Są to:

• niektóre choroby przewlekłe (np. miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze);
• alkoholizm;
• przebyte urazy mózgu;
• skrajne i przewlekłe niedobory pokarmowe (zwłaszcza w kontekście witamin z grupy B oraz kwasów tłuszczowych Omega 3);
• zakażenia (kiła, HIV);
• choroby metaboliczne;
• zaawansowany wiek (jako najsilniejszy czynnik ryzyka).

Diagnostyka otępienia starczego

Otępienie starcze diagnozuje się na podstawie wywiadu zdrowotnego z pacjentem oraz często z jego najbliższymi osobami. Wykonuje się też odpowiednio dobrane testy poznawcze, np. test rysowania zegara lub test MMSE, a także testy laboratoryjne, w szczególności sprawdzając poziom witaminy B12, hormonów tarczycy, glukozy, elektrolitów, ferrytyny. Obrazowanie mózgu, takie jaka rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT), mogą być korzystne w celu wykrycia zmian neurodegeneracyjnych lub naczyniowych.

Otępienie starcze – leczenie

Leczenie otępienia starczego bywa trudne, zwłaszcza jeśli przebiega ono wspólnie z przewlekłymi chorobami. Wówczas dąży się raczej do spowolnienia postępu choroby podstawowej i przedłużania samodzielności pacjenta. Jeśli jednak otępienie starcze wiąże się np. z niedoborem witamin, warto je uzupełnić suplementacją pod okiem lekarza i dietetyka.

Bardzo często otępienie starcze stabilizuje się farmakoterapią, w zależności od występujących objawów. Przykładowo inhibitory acetylocholinesterazy sprawdzają się przy poprawie pamięci i koncentracji, zaś leki prokognitywne wspomagają funkcje poznawcze. Treningi umysłu zawsze będą dobrym uzupełnieniem postępowania.

Omega 3 – czysty roślinny olej z Pachnotki zwyczajnej
Omega 3 to naturalny produkt zawierający w swoim składzie czysty, roślinny olej, z pełniącymi istotną rolę w odżywianiu człowieka kwasami tłuszczowymi Omega 3. Stanowi wsparcie dla mózgu i odpowiada za jego prawidłową pracę. Dodatkowo wspiera odporność
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Gabryelewicz T., Barczak A., Barcikowska M., Otępienie w praktyce, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2018.
2. Biechowska D., Orłowska E., Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych, Polski Przegląd Neurologiczny 2012, tom 8, 2, 66–75.
3. Felbecker A., Limmroth V., Tettenborn B., Choroby otępienne, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2019.