Hormony androgenowe

Aktualizacja: 7 października 2025

Hormony androgenowe to grupa steroidowych hormonów płciowych, które odgrywają kluczową rolę zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Choć częściej omawia się je w kontekście funkcjonowania organizmu mężczyzny, pełnią istotne funkcje również w ciele kobiety. Do najważniejszych androgenów zalicza się testosteron, dihydrotestosteron (DHT), androstendion, dehydroepiandrosteron (DHEA) oraz siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S). Wpływają one nie tylko na rozwój i utrzymanie cech płciowych, ale także na metabolizm, gęstość kości, masę mięśniową, poziom energii oraz ogólne samopoczucie. Ich stężenie można łatwo ocenić, wykonując standardowe badanie krwi w laboratorium diagnostycznym.

Hormony androgenowe

Hormony androgenowe obejmują kilka kluczowych związków o podobnej budowie chemicznej i zbliżonym działaniu fizjologicznym. Są to:

• testosteron;
• dihydrotestosteron (DHT);
• androstendion;
• dehydroepiandrosteron (DHEA);
• siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S).

Każdy z wymienionych hormonów pełni w organizmie odrębną, ale wzajemnie uzupełniającą się rolę. Poniżej przedstawiono ich najważniejsze właściwości, funkcje oraz znaczenie dla zdrowia człowieka.

Testosteron

Testosteron to organiczny związek chemiczny z grupy androgenów, podstawowy męski płciowy hormon steroidowy. W znacznie mniejszych ilościach występuje również w organizmach kobiecych. Ogólne prawidłowe i pożądane wartości to: dla mężczyzn 9,0–34,7 nmol/l (260–1000 ng/dl) i dla kobiet 0,52–2,43 nmol/l (15–70 ng/dl). Hormon ten jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach pod wpływem hormonu luteinizującego, jak również w niewielkich ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i łożysko.

Jego funkcja, zwłaszcza w organizmie mężczyzny, jest bardzo ważna, ponieważ testosteron odpowiada za:

• kształtowanie płci i cech płciowych w życiu płodowym (jego niedobór, brak lub wada receptorów u płodu z kariotypem XY powoduje wady rozwojowe takie jak: spodziectwo, obojnactwo rzekome męskie, szczególnym przypadkiem jest zespół niewrażliwości na androgeny);
• wytwarzanie i kształtowanie drugorzędowych cech płciowych i trzeciorzędowych cech płciowych u mężczyzn, takich jak barwa głosu, wzrost, owłosienie na ciele, zarost;
• warunkowanie prawidłowej spermatgenezy;
• oddziaływanie anaboliczne na tkanki, w tym między innymi na przyrost masy mięśniowej i regenerację po urazach;
• utrzymywanie wysokiego libido oraz płodności.

Nadmiar testosteronu jest szczególnie niepożądany u kobiet, ponieważ powoduje maskulinizację i prowadzi do wystąpienia męskich cech płciowych, takich jak nadmierne owłosienie na ciele.

Dihydrotestosteron (DHT)

Dihydrotestosteron to aktywna forma testosteronu, należąca do grupy hormonów androgenowych. Powstaje w wyniku enzymatycznej konwersji testosteronu pod wpływem 5α-reduktazy, głównie w tkankach obwodowych, takich jak skóra, prostata, wątroba oraz mieszki włosowe. Choć jego stężenie we krwi jest znacznie niższe niż testosteronu, DHT wykazuje nawet 3–10 razy silniejsze działanie biologiczne, dzięki wysokiemu powinowactwu do receptorów androgenowych.

U mężczyzn DHT odgrywa kluczową rolę w:

• rozwoju narządów płciowych w okresie płodowym (prącia, moszny i gruczołu krokowego);
• kształtowaniu drugorzędowych cech płciowych, takich jak zarost, niski ton głosu czy rozkład owłosienia;
• utrzymaniu funkcji prostaty oraz wspieraniu libido.

U kobiet DHT również występuje, lecz w niewielkich ilościach. Jego nadmiar może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, takich jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie), łysienie androgenowe czy trądzik hormonalny.

Podwyższony poziom dihydrotestosteronu często wiązany jest z przerostem prostaty u mężczyzn oraz wypadaniem włosów o typie androgenowym. Z kolei niedobór tego hormonu w okresie rozwoju płodowego może skutkować nieprawidłowym różnicowaniem narządów płciowych u chłopców.

Androstendion

Androstendion jest androgenowym hormonem steroidowym powstającym w nie tylko w korze nadnerczy, lecz również w gonadach. Jest najistotniejszym prekursorem silnych hormonów androgenowych i estrogenów (testosteronu i estronu). Poziom tego hormonu w osoczu wzrasta stopniowo od około 7. roku życia i opada po 30. roku. Wykazuje wahania dobowe. Maksimum wydzielania następuje rano, minimum w nocy, możliwe są jednak mniejsze wahania. Norma androstendionu zależy od płci i wieku, dla dorosłych kobiet wynosi zazwyczaj 1,4–9,4 nmol/l (40–270 ng/dl), a dla dorosłych mężczyzn 2,8–9,8 nmol/l (80–280 ng/dl).

Funkcje omawianego związku można przedstawić następująco:

• prekursor hormonów płciowych – kluczowy do produkcji testosteronu u mężczyzn oraz estrogenów (estradiolu i estronu) u kobiet;
• rozwój cech płciowych u mężczyzn, choć w stopniu mniejszym, niż testosteron;
• utrzymywanie libido i sprawności plemników.

Badanie androstendionu wykorzystuje się do diagnozowania różnych schorzeń, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), wrodzony przerost nadnerczy (WPN), czy guzy produkujące hormony. Pozwala ocenić prawidłową czynność zwłaszcza gonad.

Dehydroepiandrosteron (DHEA)

DHEA to organiczny związek chemiczny, naturalny hormon steroidowy produkowany z cholesterolu w nadnerczach, a konkretnie w warstwie siateczkowatej kory nadnerczy. W pewnych ilościach syntezują go również jajniki i jądra. Szczyt stężenia omawianego hormonu przypada na okres między 20. a 30. rokiem życia, natomiast po 30. roku życia poziom DHEA stopniowo maleje.

Odpowiada on przede wszystkim za:

• wspieranie równowagi hormonalnej, libido, funkcje rozrodcze;
• odporność i regenerację całego organizmu;
• nastrój, poziom energii;
• pamięć;
• budowanie masy mięśniowej i szybsze spalanie tkanki tłuszczowej;
• gęstość tkanki kostnej.

Ostatnimi czasy coraz częściej postuluje się, że jego uzupełnianie może być korzystne w następujących schorzeniach: cukrzyca, hipercholesterolemia, otyłość, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, depresja, osteoporoza. Normy dla DHEA można przedstawić następująco: 2-10 μmol/l dla kobiet, a dla mężczyzn 3-12 μmol/l.

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S)

Dehydroepiandrosteron siarczan to siarczanowa, stabilna forma dehydroepiandrosteronu (DHEA) – jednego z najważniejszych prekursorów hormonów płciowych w organizmie człowieka. Produkowany jest głównie przez korę nadnerczy, w mniejszych ilościach również przez jajniki i jądra. DHEA-S stanowi swoisty magazyn androgenów, ponieważ w razie potrzeby może być przekształcany w DHEA, a następnie w testosteron lub estrogeny.

Poziom siarczanu dehydroepiandrosteronu jest najwyższy we wczesnej dorosłości, a następnie stopniowo spada wraz z wiekiem. Hormon ten wpływa na liczne procesy w organizmie, między innymi:

• utrzymanie prawidłowego metabolizmu lipidów i glukozy;
• wspieranie odporności oraz funkcji układu nerwowego;
• działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne;
• poprawę nastroju, energii i libido, szczególnie u osób starszych.

Zbyt wysoki poziom DHEA-S może być objawem zaburzeń pracy kory nadnerczy, takich jak zespół Cushinga czy wrodzony przerost nadnerczy. U kobiet może powodować objawy hiperandrogenizmu, czyli trądzik, łysienie lub nadmierne owłosienie ciała. Z kolei niedobór DHEA-S wiąże się z osłabieniem organizmu, spadkiem nastroju i obniżeniem libido.

W diagnostyce laboratoryjnej oznaczenie DHEA-S jest pomocne w ocenie funkcji nadnerczy i zaburzeń równowagi hormonalnej, zwłaszcza u kobiet z objawami nadmiaru androgenów.

Spirulina + Cynk 100% naturalny
Spirulina z naturalnym, organicznie związanym cynkiem wspiera odporność, funkcje hormonalne i rozrodcze, pomaga zmniejszyć zmęczenie oraz uzupełnia niedobory cynku i innych ważnych składników odżywczych.
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Silverthorn D., Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
2. Skałba P., Dąbkowska-Huć A., Androgeny u kobiet w okresie oko³o- i pomenopauzalnym, Przegląd Menopauzalny, 3/2006.