Infekcje bakteryjne

Aktualizacja: 2 października 2025

Infekcje bakteryjne to zakażenia wywołane przez bakterie, najczęściej są to pneumokoki lub paciorkowce, choć grono bakterii jest bardzo mocno rozbudowane. Odpowiadają one między innymi za zapalenie gardła, migdałków, zatok, ucha środkowego, zapalenie oskrzeli czy płuc. Infekcje bakteryjne leczy się za pomocą odpowiednio dobranych antybiotyków.

Infekcje bakteryjne – przyczyny

Bakterie są grupą jednokomórkowych mikroorganizmów, które potrafią przeżyć we wszystkich środowiskach, zarówno na głębokości ͗3 tysięcy metrów pod ziemią, jak i na wysokości
32 tysiące metrów ponad nią. Wywołują choroby zakaźne, które – zgodnie z definicją – są chorobami wywołanymi przez czynnik biologiczny (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) oraz biologicznie czynne substancje wytwarzane przez ten czynnik (egzotoksyny, endotoksyny). Głównymi przyczynami i czynnikami ryzyka wniknięcia bakterii do organizmu człowieka są:

• kontakt z zakażonymi osobami lub powierzchniami – bakterie mogą przenosić się drogą kropelkową, przez dotyk, pocałunki, wspólne przedmioty czy skażoną wodę i żywność;
• obniżona odporność organizmu – pacjenci z osłabionym układem immunologicznym (np. w wyniku chorób przewlekłych, leczenia immunosupresyjnego, stresu czy niedożywienia) są bardziej podatne na zakażenia;
• zaburzenia naturalnej mikroflory – nadmierne stosowanie antybiotyków lub niewłaściwa dieta mogą zaburzyć równowagę mikrobiologiczną organizmu, umożliwiając rozwój chorobotwórczych bakterii;
• zanieczyszczone środowisko – zwłaszcza brak higieny, skażona woda, brudne ręce czy nieodpowiednie warunki sanitarne sprzyjają rozprzestrzenianiu się bakterii (np. Salmonella, E. coli, Shigella);
• urazy skóry i błon śluzowych – przerwanie ciągłości skóry lub błon śluzowych (np. skaleczenia, oparzenia, otwarte rany) może umożliwić bakteriom wniknięcie do organizmu;
• nosicielstwo bakterii – niektóre osoby mogą być nosicielami bakterii (np. gronkowca złocistego) bez objawów choroby, ale mogą zarażać innych.

Zakażenia bakteryjne atakują najczęściej w okresie zimowym lub wczesnowiosennym. Zdarza się, że bakterie atakują organizm osłabiony wcześniej przez wirusy. Należy oczywiście podkreślić, że bakterie są mikroorganizmami nie tylko patologicznymi. Pełnią w życiu człowieka ważne funkcje, tworząc choćby mikrobiom skóry czy mikroflorę jelitową. Utrzymują odporność, wspierają trawienie, produkują śladowe ilości niektórych witamin, utrzymują właściwą kondycję skóry i błon śluzowych. Jednak przeniknięcie niektórych fizjologicznych bakterii w inne miejsce w ciele, niż miejsce ich naturalnego pobytu, może też wywołać schorzenia (np. przy przeniknięciu bakterii jelitowych do pochwy).

Infekcje bakteryjne – objawy

Dokładny obraz kliniczny infekcji bakteryjnej zależy od wielu czynników – ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego wieku i stylu życia, rodzaju bakterii atakujących ciało oraz lokalizacji ich ataku. Z reguły jednak podkreśla się, że infekcja bakteryjna ma cięższy i bardziej przykry przebieg, niż infekcja wirusowa. Zwykle typowe objawy to:

• gorączka – wyższa niż przy infekcjach wirusowych, często przekraczająca 38,5 stopni Celsjusza;
• stan zapalny – zaczerwienienie, obrzęk, ból i podwyższona temperatura w miejscu zakażenia;
• wydzielina ropna – np. ropny katar, ropne zmiany skórne, ropna wydzielina z gardła lub dróg rodnych;
• ból – może występować lokalnie (np. gardła, ucha, brzucha) lub ogólnie jako bóle mięśni i stawów;
• zmęczenie i osłabienie – ogólne pogorszenie samopoczucia;
• problemy żołądkowo-jelitowe – wymioty, biegunka, bóle brzucha (np. przy salmonellozie lub zakażeniu E. coli);
• kaszel mokry – w przeciwieństwie do suchego kaszlu przy infekcjach wirusowych;
• naloty na migdałkach i grzbietowej powierzchni języka – charakterystyczne np. dla anginy bakteryjnej.

Początek infekcji bakteryjnej jest zwykle nagły, a wirusowej – stopniowy. Katar bakteryjny ma ropno-śluzową konsystencję, wirusowy natomiast jest wodnisty i bezbarwny. Objawy bakteryjne mogą utrzymywać się dłużej (7–14 dni), podczas gdy wirusowe zwykle ustępują w ciągu 5–10 dni. Te cechy są brane często jako kluczowe przy odróżnianiu od siebie infekcji wirusowych i bakteryjnych w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, zanim zleci on bardziej szczegółowe badania.

Infekcje bakteryjne – diagnostyka

Do rozpoznania infekcji bakteryjnej oraz rodzaju bakterii, który wywołał chorobę, najczęściej wykorzystuje się posiew. Pozwala on na identyfikację konkretnego patogenu oraz ocenę jego wrażliwości na antybiotyki. Badanie wykonuje się z krwi, moczu, wymazów, płynów ustrojowych. Wykonuje się także badania biochemiczne (CRP, prokalcytonina), które pomagają odróżnić infekcje bakteryjne od wirusowych. Podwyższone CRP i prokalcytonina sugerują zakażenie bakteryjne. Uzupełnieniem diagnostyki są badania krwi, rzadziej testy serologiczne i immunologiczne.

Infekcje bakteryjne – leczenie

Podstawową formą leczenia infekcji bakteryjnych jest antybiotykoterapia (należy pamiętać, że antybiotyki są nieskuteczne w stosunku do wirusów). Leki te dobiera się na podstawie rodzaju bakterii, często po wykonaniu posiewu i antybiogramu. Przykładami antybiotyków są: penicyliny, cefalosporyny, makrolidy, tetracykliny. To jedyna metoda działająca przyczynowo. Objawowo i uzupełniająco stosuje się środki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe oraz preparaty łagodzące objawy (np. krople do nosa, tabletki na gardło), a także domowe metody (nawodnienie, odpoczynek, inhalacje, sen, suplementacja, okłady).

Bibliografia

1. Babicki M., Pokorna-Kałwak D., Jak skutecznie i bezpiecznie leczyć infekcje bakteryjne dróg oddechowych u dzieci?, Lekarz POZ, 5/2022.
2. Sobieraj -Garbiak I., Drożdżyńska M., Wybrane zakażenia bakteryjne – nieuniknione zagrożenia zdrowia i życia człowieka, Pom J Life Sci 2015, 61, 1, 99–107.